بیماران کلیوی و آنچه باید بدانند

کلیه ها دو اندامی هستند که در دو طرف ستون مهره های شما، در قسمت میانی پشت و دقیقا در بالای کمر قرارگرفته اند. این اندامها چندین وظیفه حیاتی را بر عهده دارند: خون را از مواد زائد و مایعات اضافی پاک میکنند؛ تعادل نمک و مواد معدنی را در خون حفظ کرده و به تنظیم فشارخون کمک میکند.

زمانی که کلیه ها دچار آسیب میشوند، مواد زائد و مایعات در بدن تجمع یافته که منجر به تورم مچ پا، استفراغ، ضعف، خواب نامناسب و کم عمق شدن تنفس میشود و نهایتا در صورت عدم درمان، ممکن است فعالیت کلیه های بیمار کاملا متوقف شود. عدم کارکرد کلیه ها یک وضعیت وخیم و کشنده است.

بیماری مزمن کلیه(CKD) اختلال طولانی  مدتی است که طی آن کلیه ها کارکرد مناسبی ندارند. وظیفه کلیه ها دفع مواد زائد و کنترل حجم و ترکیب مایعات بدن است. علاوه بر این، کلیه ها اریتروپویتین و پروستوگلاندین نیز کرده و متابولیسم ویتامین Dرا نیز تنظیم می کنند.

نشانه های بیماری مزمن کلیه چیست؟

نارسایی کلیه ممکن است در ابتدا فاقد هرگونه علامتی باشد. زمانی که کارکرد کلیه ها کاهش می یابد، نشانه های بیماری مربوط به ناتوانی در تنظیم آب و الکترولیت ها، اختلال در دفع مواد زائد از بدن و کاهش تولید گلبول های قرمز بروز خواهند یافت.

اسیدوز متابولیک یا افزایش اسیدیته خون به دلیل ناتوانی در تولید بی کربنات رخ می دهد که با افزایش متابولیسم آنزیمی و اکسیژنی به نارسایی کلیه منجر خواهد شد.نخستین گام در درمان بیماری مزمن کلیه تشخیص بیماری در مراحل اولیه است. نشانه های بیماری های کلیه عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• کاهش حجم ادرار
• تورم خصوصا در ناحیه مچ پا و پف کردگی اطراف

           چشمها

• احساس طعم ناخوشایند در دهان و بویی شبیه ادرار

            در هنگام تنفس

• خستگی مداوم و کاهش عمق تنفس
• کاهش اشتها
• افزایش فشارخون
• انقباضات عضلانی به ویژه در پاها
• رنگ پریدگی پوست
• خشکی شدید و خارش پوست
• در کودکان: خستگی بیش ازحد و خواب آلودگی، کاهش اشتها و اختلال در رشد بدن

درصورتی که یکی از نشانه های ذکرشده که می تواند علامت اخطاردهنده بیماری کلیه باشد را ملاحظه کردید با پزشک در خصوص کلیه مشورت کنید. متأسفانه در برخی از مبتلایان تا زمانی بخش عمده کارکرد کلیه از دست نرفته باشد، هیچگونه علامتی مشاهده نمی شود؛ این امر نشان می دهد که چرا جلوگیری از پیشرفت بیماری از طریق رژیم غذایی، ورزش و دارو بسیار مشکل است.

علل ایجاد بیماری مزمن کلیه چیست؟

آسیب و کاهش کارکرد کلیه اگر بیش از 3 ماه به طول انجامد بیماری مزمن کلیه (CKD) نامیده می شود.

بیماری مزمن کلیه عارضه ای بسیار خطرناک است، زیرا ممکن است تا پیش از آنکه آسیب قابل توجه و جبران ناپذیری به کلیه وارد شود فاقد هرگونه نشانه ای باشد. دیابت (نوع 1 و 2 ) و فشار خون بالا متداول ترین علل بیماری مزمن کلیه است.

در مبتلایان به فشارخون بالا، کنترل فشارخون اهمیت ویژه ای در پیشگیری از ابتلا به بیماری مزمن کلیه دارد. نژاد، جنسیت، سن و سابقه خانوادگی چهار عامل خطر برای ابتلا به بیماری مزمن کلیه محسوب می شوند. سایر عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:

اختلالات سیستم ایمنی مانند بیماری لوپوس و بیماری های مزمن ویروسی نظیر ایدز، هپاتیت B و C . عفونت های مجاری ادراری زمانی که کلیه ها را درگیر کند پیلونفریت نام می گیرد. پس از بهبودی، آثاری از جراحات را در کلیه باقی می گذارد که تکرار این عفونت ها به آسیب کلیوی منجر می شود. التهاب در فیلتر های ظریف گلومرولی کلیه که می تواند متعاقب عفونت های استرپتوکوکی و سایر عوامل ناشناخته رخ دهد.  بیماری کلیه پلی کیستیک که به صورت کیست های مملو از مایع در کلیه ها مشاهده می شود، متداولترین بیماری ارثی کلیه است.

نقایص مادرزادی کلیه که در زمان تولد رخ می دهند، غالبا درنتیجه انسداد مجاری ادراری یا بدشکلی هایی که کلیه را تحت تأثیر قرار می دهند ایجاد می شوند. یکی از متداول ترین این نقایص، ایجاد مکانیسم شبه دریچه ای میان مثانه و مجاری دفع ادرار است. گاهی اوقات این نقایص در دوران جنینی تشخیص داده می شود که غالبا با کمک جراحی توس اورولوژیست قابل اصلاح است. داروها و سموم در صورت استفاده طولانی مدت می توانند عامل خطر محسوب شوند؛ مانند استفاده بیش ازحد از داروهای ضدالتهاب مانند ایبوبروفن و ناپرکس و تزریق وریدی برخی از داروهای مخدر.

مدیریت تغذیه در بیماری کلیوی

زمانی که مبتلا به بیماری مزمن کلیه هستید، رژیم غذایی بخش مهمی از برنامه درمانی شما محسوب می شود.  درصورتی که بیماری کلیوی شما در طی مراحل مختلف درمان ازجمله همودیالیز، دیالیز صفاقی، هموفیلتراسیون و پیوند کلیه شدت یابد، رژیم غذایی توصیه شده نیز ممکن است تغییر یابد. استفاده از یک رژیم غذایی جدید بخش مهمی از روند درمانی شما است. این امر نه تنها باعث می شود احساس بهتری داشته باشید، بلکه به پیشگیری از عواقب بیماری کلیوی نظیر احتباس و افزایش میزان مایعات در خون، افزایش پتاسیم در خون، بیماری استخوانی و کاهش وزن کمک خواهد کرد.

ازآنجا که به دلیل تفاوتهای افراد مختلف، نیازهای آنان نیز متفاوت و منحصربه فرد هستند، توصیه های تغذیه ای می بایست بر اساس تعدادی از عوامل در خصوص نیازهای تغذیه ای شما ارائه شود این عوامل عبارت اند از: مرحله بیماری، نوع درمان، نتایج بررسی های آزمایشگاهی و وجود سایر بیماری ها و اختلالات همزمان.

می دانیم که کارکرد کلیه برای پاک سازی خون از مواد زائد و دفعی حاصل از تغذیه ضروری است. کلیه ها ترکیبی پروتئینی حاصل از متابولیسم غذایی به نام اوره، سدیم، پتاسیم و فسفر را در ادرار ترشح می کنند این مواد زمانی که کارکرد کلیه مختل شده باشد، میتوانند در خون افزایش یابند.  استفاده از یک رژیم غذایی محدود و خاص می تواند به کاهش تجمع این مواد در خون و اثرات آن کمک کند.

 

تفاوت رژیم های غذایی مختلف:

	رژیم غذایی پیش از دیالیز	رژیم غذایی در طی دیالیز	نکات تغذیه ای
مایعات	معمولا در این دوره مصرف مایعات که می تواند در هر ماده غذایی از انواع نوشیدنی ها تا میوه و سبزی ها وجود داشته باشد، منعی ندارد.	اغلب بیماران در طی دیالیز    می بایست میزان مصرف مایعات خون را به 8-4 فنجان محدود کنند.	انگور منجمد، لیموترش، گرداندن آب و تکه های یخ در دهان به کاهش تشنگی کمک می نماید.
پتاسیم	معمولا محدودیتی برای دریافت پتاسیم وجود ندارد مگر آنکه پتاسیم خونتان بالا باشد.	نوع درمان و نتایج آزمایش ها مشخص می کند که نیاز به محدودیت دریافت پتاسیم دارید یا خیر.	مصرف ترکیبات معمول غنی از پتاسیم شامل موز، پرتقال، سیب زمینی، فراورده های گوجه فرنگی، آووکادو، ماست و آجیل را محدود کنند.
فسفر	درصورتی که نتایج آزمایشگاهی نشان دهد که فسفر خون بالاست، بهتر است مصرف ترکیباتی مانند فرآورده های لبنی، آجیل، لگوم ها، گوشت و سویا را کاهش دهید.	معمولا بیماران در طی دیالیز نیز از مصرف غذاهای سرشار از فسفر منع می شوند و غالبا برای آنکه میزان فسفر خون در حد طبیعی باقی بماند، از داروهای متصل شونده به ‌‌فسفر استفاده می کنند.	برچسب های روی فراورده های غذایی را به دقت مطالعه نموده تا از نظر میزان فسفر موجود در آن که می تواند میزان فسفر دریافتی شما را بسیار افزایش دهد آگاه شوید.
سدیم	احتمالا بایست میزان سدیم دریافتی خود را به 1500 میلی گرم در روز کاهش دهید. غذاهای تازه و فرآورده های حاوی سدیم اندک را انتخاب نموده و مصرف فست فود را کاهش دهید.	بسته به نوع روش درمانی، میزان دریافت سدیم شما در این زمان 3000-1000 میلی گرم در روز است. کماکان می بایست غذاهای تازه، کم سدیم و خانگی مصرف کنند.	دنیای جدید از طعم های کم نمک را با مصرف گیاهان، ادویه جات، سرکه و روغن های طعم دار تجربه کنند.
پروتئین	هم زمان با کاهش کارکرد کلیه، برای جلوگیری از افزایش مواد زائد حاصل از متابولیسم پروتئین ها در بدن، مصرف پروتئین باید کاهش یابد.	در این حالت نیازی به محدود نمودن مصرف پروتئین نیست در حقیقت بیماران در طی دیالیز نیاز دارند برای جایگزینی پروتئین ازدست رفته، پروتئین بیشتری مصرف کنند.	حداقل نیمی از پروتئین مورد نیازتان را از طریق منابع پروتئینی باکیفیت نظیر گوشت قرمز، فراورده های دریایی، مرغ و تخممرغ تأمین کنند.