روز جهانی بدون دخانیات (سیگار و سرطان)

امروزه یکی از علل مهم مرگ و میر در جهان ابتلا به بیماریهای مزمن و ناتوان کننده از جمله بیماریهای قلبی و عروقی مثل سکته های قلبی ، مغزی و ابتلا به انواع سرطان هاست .بیماری های قلبی و عروقی هر ساله 7 میلیون نفر را به کام مرگ میفرستد (1 مرگ از هر 3 مرگ) و پیش بینی شده تا سال 2030این رقم به بیش از 25 میلیون نفر افزایش پیدا کند . بیماریهای قلبی و عروقی مهمترین عامل مرگ و میر در ایران است بطوریکه بررسی ها در کشور نشان داده  که 46 %  کل مرگ ها و 2/27 %  از سال های از دست رفته عمر ناشی از این بیماریهاست. امروزه بیماریهای قلبی و عروقی جزو سه علت مرگ و میر و ناتوانی انسان در سراسر دنیا هستند از جمله بیماریهای قلبی و عروقی ، سکته های قلبی می باشد . متاسفانه علی رغم پیشرفت های وسیع در روش های تشخیصی و درمانی هنوز یک سوم بیمارانی که دچار سکته قلبی می شوند فوت می کنند و 10-5 در صد از نجات یافتگان نیز در اولین سال بعد از سکته قلبی جان خود را از دست می دهند . بیماریهای قلبی و عروقی در ایران سالیانه 138000 مرگ را به خود اختصاص داده است . از گروه دیگر بیماریهای قلبی و عروقی میتوان به سکته های مغزی اشاره نمود سالیانه بیش از 5/5 میلیون نفر در سطح جهان و هزاران نفر در ایران جان خود را بر اثر سکته های مغزی از دست میدهند که دو سوم از آمار جان باختگان مربوط به کشور های کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه است .اما از بیماریهای غیر واگیر دیگر که باعث مرگ و میر و ناتوانی میشود و متاسفانه رشد روز افزونی نیز دارد ابتلا به انواع سرطان ها می باشد. سرطان دومین علت مرگ در جهان و سومین علت مرگ در کشور ما ایران است . در کشور ما نرخ بروز سرطان سالیانه    تعداد 74/149 در هر 100 هزار نفر است و نرخ بروز سرطان در جهان 182 نفر در هر 100 هزار نفر می باشد متاسفانه 70 در صد کل موارد سرطان در جهان در کشور های در حال توسعه و یا کمتر توسعه یافته اتفاق می افتد . پیش بینی میشود تا سال 2030 سرطان اولین و مهمترین علت مرگ انسان خواهد بود . پیش بینی شده تا سال 2025 سالیانه جهان شاهد مرگ بیش از 12 میلیون نفر خواهد بود .و متاسفانه لازم به ذکر است که ابتلا به این بیماریها هزینه های مادی و معنوی زیادی را به جوامع تحمیل می کند چرا که هزینه های ناشی از شیمی درمانی ، پرتو درمانی و بعضاً پیوند مغز استخوان بسیار سخت و جانکاه بوده و مشکلات بسیاری را برای بیمار و خانواده های آنها ایجاد می نماید.اما عوامل خطر ساز ابتلا به این بیماریها کدامند ؟لازم به ذکر است که این عوامل خطر ساز ریشه در شیوه زندگی ما انسان ها دارد . از جمله این عوامل خطرساز و ایجاد کننده ی بیماریهای قلبی و عروقی و انواع سرطان میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

مصرف محصولات دخانی – مصرف الکل- تغذیه ناسالم-عدم تحرک بدنی مناسب و ابتلا به بعضی عفونت های مزمن از جمله  ابتلا به ویروس هپاتیت B  و هپاتیت C  و بعضی از انواع ویروس پاپیلومای انسانی است .

جالب توجه اینکه 30 تا 50 درصد سرطان ها با انجام اقدامات پیشگیرانه و اجتناب از این عوامل خطرساز قابل پیشگیری هستند ضمن اینکه تشخیص زودرس و به موقع ابتلا ،شانس درمان را به طور چشمگیری افزایش خواهد داد . اما یکی از عوامل قابل پیشگیری و  بسیار مهم استعمال محصولات دخانی می باشد که متاسفانه شیوع نسبتا بالایی نیز دارد . در جهان بیش از یک میلیارد و سیصد میلیون نفر سیگاری وجود دارد که بیش از 70 در صد آنها در  کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته زندگی می کنند .این عادت مخرب سالیانه جان بیش از 7 میلیون انسان سراسر جهان را می گیرد .به عبارت دیگر  روزانه 11000 نفر و هر 6 ثانیه 1 مرگ در دنیا به علت مصرف این محصولات رخ میدهد .طبق پیش بینی سازمان جهانی بهداشت در صورت ادامه روند کنونی مصرف این مواد تا 20 سال آینده این تعداد افزایش چشمگیری خواهد یافت بطوریکه دنیا هر 3ثانیه 1 مرگ در اثر استفاده از این محصولات را  شاهد خواهد بود .  حدود 30 درصد گرفتگی عروق کرونر را به مصرف محصولات دخانی نسبت می دهند .دود سیگار حاوی بیش از 7000 ماده شیمیایی است که حداقل250مورد از آنها برای سلامتی  مضر بوده و سرطان زایی تعداد 69 ماده شیمیایی موجود در دود سیگار  100 در صد  به اثبات رسیده است  لازم به ذکر است به ازای هر 1 نفری که در اثر سیگار میمیرد حداقل 30 نفر دیگر از این افراد سیگاری از بیماریهای جدی مثل انواع سرطان و بیماریهای قلبی عروقی و بیماریهای تنفسی مزمن و ناتوان کننده رنج می برند .همانطور که گفته شد سالیانه بیش از 7 میلیون مرگ ناشی از مصرف سیگار  در جهان اتفاق می افتد که از این تعداد حدود  000/200/1 نفر در اثر بیماریهای ناشی از در معرض دود سیگار افراد سیگاری قرار داشتن میمیرند که قسمت اعظم اینها نیز در کشور های در حال توسعه هستند  .

استعمال سیگار تهدیدی جدی برای سلامتی است که گروه های سنی و جنسی مختلف را تحت تاثیر قرار می دهد .سالیانه 65000 کودک در دنیا در اثر بیماریهای ناشی از دود سیگار جان خود را از دست می دهند.استعمال محصولات دخانی و یا در معرض دود سیگار قرار گرفتن زنان باردار میتواند منجر به مشکلات جدی در دوران بارداری مثل سقط جنین و یا تولد نوزاد با وزن کم به علت مشکلات در خونرسانی از جفت به جنین و یا کاهش اکسیژن خون مادر و تولد نوزادانی با بهره هوشی کمتر گردد. هزینه های ناشی از سیگار را سالیانه بیش از 1 تریلیون دلار تخمین می زنند .

در کشور ما شیوع استعمال محصولات دخانی در مردان حدود 28 درصد  و در زنان بین 3 تا 5 درصد  برآورد شده است .در کشور ما سالیانه  50000  نفر در اثر مصرف محصولات دخانی جان خود را از دست می دهند .همانطور که ذکر شد حدود 65 ماده شیمیایی در دود سیگار شناسایی شده که سرطان زایی آنها به اثبات رسیده است . لذا استعمال سیگار باعث بروز انواع سرطان ها در بدن می شود .

استعمال سیگار جزو اولین علل بروز سرطان ریه و مسئول مرگ های بیش از دو سوم  مبتلایان به سرطان ریه می باشد .نزدیک 9 مرگ از هر 10 مرگ ناشی از سرطان ریه به علت استعمال سیگار و یا  قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران است .طبق بررسی های انجام شده بین 10 تا 15 درصد از سیگاریها به سرطان ریه مبتلا می شوند و نتایج تحقیقات نشان داده که تقریبا حدود نیمی از مرگ ها (5/48 درصد) از 12 نوع مختلف سرطان ناشی از سیگار کشیدن است .از جمله انواع سرطان های مرتبط با  استعمال سیگار میتوان به سرطان کبد، کولون ،رکتوم ، ریه ، دهان،حلق، حنجره معده،پانکراس،مثانه،کلیه و دهانه رحم و لوکمیای حاد اشاره نمود .سرطان ریه بزرگترین درصد  مرگ ناشی از سیگار را به خود اختصاص داده است این عدد در رابطه با سرطان لارنگس یا حنجره حدود 6/76 % برآورد شده است .شانس ابتلا به انواع دیگر سرطان از حدود 6/23 % برای سرطان کبد تا 7/9 % برای سرطان روده و رکتوم برآورد گردیده است  .سرطان یا کنسر بیماری است که ناشی از تظاهر یا تجلی غیر طبیعیژن می باشد که به علت تقسیم غیر طبیعی و خارج از کنترل سلول ها ایجاد می گردد و این تقسیم غیر طبیعی ،فعالیت و عملکرد سلول ها و بافت ها  را بر حسب محل ایجاد شده مختل می نماید و بعضا این سلول های سرطانی و غیر طبیعی می توانند از طریق سیستم گردش خون و یا سیستم لنفاوی در نقاط مختلف بدن پراکنده شده و بر حسب کاشته شدن آنها در بافت های مختلف به رشد خود ادامه داده و در سرار بدن پخش شوند که در صورت عدم تشخیص و درمان صحیح و به موقع جان مبتلایان را به خطر انداختهو در بسیاری از موارد نیز منجر به مرگ می گردد.البته سیستم ایمنی سالم می تواند این سلول های سرطانی که DNAآنها دچار نقص و مشکل شده را شناسایی و منهدم  نماید . مشکل آنجاست که انسان ها با عدم آگاهی از عوارض رفتارهای ناسالم و استفاده از ترکیباتی که میتوانند سیستم ایمنی ایشان را مختل نماید و بعضا با خواص سرطان زایی  ،DNA سلول هایشان  را تغییر داده و مانع پاک سازی طبیعی ژن های غیر طبیعی می شود ، در حالیکه شناسایی عوامل خطرساز و دوری و اجتناب از آنها میتواند خطر ابتلا به این بیماریها ی مهلک را کاهش دهد .لازم به ذکر است که سم اعتیاد آور سیگار نیکوتین نام دارد که اعتیاد آوری زیادی داشته و  ترک آن را برای خیلی از سیگاریها مشکل کرده است  .البته باید بدانیم امروزه روش های درمان دارویی و غیر دارویی زیادی برای رهایی از این وابستگی کشنده وجود دارد که با مراجعه به پزشکان متخصص در این زمینه میتوان متناسب با شرایط جسمی و روحی هر فرد و بر اساس تجربیات ترک قبلی و همچنین  بر اساس میزان وابستگی مبتلایان  روش های  مناسب را دریافت داشت . با توجه به شیوع پاندومی عفونت با ویروس کرونا در همه جهان و همچنین در کشور ما باید توجه داشت که مطالعات متعدد ارتباط بین  استعمال سیگار و ابتلا به ویروس آنفولانزا را نشان داده است . طبق بررسی های انجام شده از اپریل 2020، هم زمان با افزایش شیوع بیماری تنفسی ناشی از ویروس کرونا یا COVID19 ، 12 مقاله( که 10 مقاله از چین، 1 مقاله از کره و 1 مقاله از آمریکا) استعمال سیگار را با دو برابر شدن شانس ابتلا به ویروس COVID19 مرتبط دانسته اند. با توجه به شدت بیشتر علائم ابتلا به این ویروس در افراد سیگاری ، بهتر است افراد سیگاری هرچه سریعتر اراده خود را برای ترک و رهایی از این عادت مخرب جزم کرده و سلامتی خود و خانواده هایشان را بیش از این به خطر نیندازند  . باید توجه داشته باشید ترک سیگار هر زمان مفید است چرا که تحقیقات نشان داده است  که ترک سیگار پس از 10 سال شانس رهایی از خطر سرطان دهان ، حنجره و گلو را تا 50 % کاهش می دهد و 10 سال بعد از ترک سیگار شانس ابتلا به سرطان مثانه ، مری و کلیه  نیز کاهش می یابد .بین 15-10 سال پس از ترک سیگار  خطر ابتلا به  سرطان ریه 50 % کاهش می یابد و پس از گذشت 20 سال از زمان  ترک سیگار ،خطر رهایی از سرطان زبان ، گلو ، حنجره و پانکراس  مشابه فردی می شود که اصلا در طول عمر خود سیگار نکشیده باشد .

دکتر شهناز شاهرخی

متخصص پزشکی اجتماعی